Các bước hướng nghiệp hiệu quả

Trong thời gian gần đây, có rất nhiều tài liệu và hướng dẫn hướng nghiệp cho các bạn học sinh cấp ba. Khi đứng trước những thông tin này, các bạn học sinh và cha mẹ thường rất bối rối vì không biết bắt đầu từ đâu và thực hiện tuần tự như thế nào. Bài viết sau đây giúp các học sinh và phụ huynh có được các bước hướng nghiệp và lựa chọn nghề nghiệp hiệu quả.

Trong phần 1 này, chúng ta sẽ cũng xác định năng lực, sở thích của bản thân

1 – Xác định rõ các năng lực cá nhân:
Biết mình biết ta trăm trận trăm thắng, yếu tố đầu tiên cần phải xác định mỗi cá nhân học sinh có những năng lực như thế nào. Biết rõ các năng lực và điểm vượt trội cá nhân đó chính là thực hiện “ biết mình”. Các năng lực cá nhân có thể là khả năng nói, khả năng viết, khả năng tư duy trừu tượng, khả năng chân tay khéo léo, tính kiên nhẫn , tinh tập trung… Các năng lực cá nhân này có thể được phát hiện do cha mẹ, người thân, cô giáo và bạn bè thông qua quan sát các hoạt động. Ngoài ra các năng lực cá nhân còn có thể được phát hiện qua các bài trắc nghiệm chuyên môn ví dụ IQ, EQ

2 – Xác định rõ tính cách cá nhân:
Yếu tố thứ hai trong “ biết mình” đó chính là xác định tính cách cá nhân của mỗi học sinh. Tính cách cá nhân khác với năng lực cá nhân. Tính cách cá nhân có thể được hiểu là các sở thích, hoàn cảnh mà mỗi cá nhân cảm thấy thoải mái làm việc nhất. Ví dụ có hai bạn cùng có năng lực tư duy sáng tạo nhưng sẽ có tính cách cá nhân hoàn toàn khác nhau khi một bạn thích làm việc một mình và bạn thứ hai thích làm việc theo nhóm hoặc tập thể. Cũng tương tự như xác định năng lực cá nhân, tính cách cá nhân có thể được phát hiện qua quan sát và các bài trắc nghiệm.

3 – Xác định rõ nguồn lực của gia đình:
Yếu tố cuối cùng trong “ biết mình” đó chính là xác định nguồn lực bao gồm tài chính, sức khỏe và các điều kiện đặc biệt của gia đình. Trong năm 2009-2010, có rất nhiều sinh viên đang du học tại Úc phải bỏ dở nửa chừng do gia đình gặp khó khăn về kinh tế tại Việt Nam và giá quy đổi của tiền Úc tăng quá cao. Đây là một ví dụ điển hình của công tác chuẩn bị nguồn lực chưa đầy đủ. Học đại học là một dự án đầu tư tốn kém cho gia đình kéo dài từ 4-5 năm. Do vậy, việc xác định rõ tài chính cần thiết và những yêu cầu cụ thể cho từng gia đình là yếu tố không thể bỏ qua được. Ví dụ một gia đình có hoàn cảnh kinh tế vừa phải tại miền Tây thì việc gửi con đi học đại học kinh tế TP HCM ( lựa chọn tốt nhất ) có thể không phù hợp bằng học ngành kinh tế tại đại học Cần Thơ.

4 – Xác định rõ các xu hướng nghề nghiệp trong tương lai:
Thời gian học cao đẳng hoặc đại học kéo dài từ 2-4 năm. Điều đấy có nghĩa là những ngành hot hiện tại chắc chắn sẽ thay đổi sau 2-4 năm nữa. Vào những năm 2008-2009, ngành ngân hàng và xây dựng là những ngành hot cho các thí sinh tại các trường đại học. Trong thời điểm hiện tại hai ngành này cũng “ hot” nhưng ở cực đảo chiều khi hàng loạt các ngân hàng thu hẹp số lượng nhân viên và các công ty xây dựng đang chết lâm sàng. Cha mẹ và các bạn học sinh cần phải biết thông tin rõ về xu hướng nghề nghiệp trong những năm tới. Ví dụ trong 5 năm tới, ngành bán lẻ sẽ là ngành hot khi hàng loạt các công ty lớn vào Việt Nam và bản thân các hệ thống bán hàng đang có sẽ lên kế hoạch phát triển và mở rộng qui mô hoạt động. Xác định rõ các xu hướng nghề nghiệp tương lai là yếu tố quan trọng nhất trong hướng nghiệp bậc phổ thông nhằm đảm bảo kết quả đầu ra sau khi học đại học và cao đẳng.

5 – Xác định rõ định hướng nghề:
Sau khi xác định rõ bản thân (năng lực, tính cánh) và môi trường bên ngoài (xu hướng tương lai các nghề nghiệp), học sinh cần xác định rõ định hướng nghề của mình như thế nào. Định hướng nghề đóng vai trò quan trọng nhất cho công tác hướng nghiệp vì khi chúng ta chọn sai nghề sẽ rất khó khăn để thay đổi nó. Một bạn học sinh có học lực trung bình, hoàn cảnh gia đình không khá giả sẽ có định hướng đi học nghề ví dụ pha chế rượu, sửa chữa điện lạnh, nhân viên bán hàng phù hợp hơn việc thi vào một đại học bình thường để rồi trở thành một cử nhân trung bình không có gì nổi trội sau 4 năm. Một học sinh nam có năng lực về sửa chữa máy móc sẽ phù hợp với nghề kỹ thuật. Sở thích và ham muốn cá nhân là những yếu tố quan trọng giúp cho học sinh xác định rõ các nghề mình theo đuổi. Ở đây các bạn cần phải phân biệt rõ giữa thật sự yêu thích và những ý thích mang tính chất nhất thời. Các bạn học sinh lứa tuổi 15-17 tâm sinh lý chưa hình thành bền vững vì vậy các ý thích thường mang tính chất chủ quan và do các yếu tố bên ngoài tác động.

6 – Xác định rõ ngành:
Sau khi xác định rõ nghề hướng tới, các bạn học sinh sẽ xác định tiếp ngành học phù hợp. Ví dụ một bạn học sinh phù hợp với nghề xây dựng nhưng trong nghề này có rất nhiều các ngành học khác nhau ví dụ quy hoạch xây dựng, kỹ sư xây dựng, xây dựng cầu các công trình hạ tầng v/v. Xác định rõ ngành theo học căn cứ vào ngành nào mà năng lực và tính cách cá nhân của các bạn sẽ thể hiện mạnh nhất.

7 – Xác định trường:
Sau khi xác định ngành bước cuối cùng xác định trường có ngành phù hợp. Xác định trường giúp cho học sinh lựa chọn được trường phù hợp với năng lực và điền kiện tài chính của gia đình. Ví dụ một bạn học sinh tại miền Tây rất ham thích và có năng lực học ngành Y. Tuy nhiên nếu thi vào đại học y TP HCM thì kết quả sẽ rất hạn chế. Bạn học sinh này có thể đăng ký thi các trường y khác như đại học y dược cần thơ, đại học Y phạm ngọc thạch v/v. Xác định trường thi là bước cuối cùng trong hoạt động hướng nghiệp các bạn học sinh cấp 3.

Bảy bước trên đây là những chỉ dẫn sơ bộ cho học sinh và cha mẹ phụ huynh thực hiện công tác hướng nghiệp cho gia đình mình. Các bước hướng nghiệp này sẽ giúp định hướng cha mẹ trong biển thông tin mênh mông của các chương trình tư vấn trên mạng cũng như trong cuộc sống. Chúc các em học sinh và cha mẹ phụ huynh thành công trong hướng nghiệp.

Vũ Tuấn Anh